မၾကာခင္က တရုတ္ နယူး၀ိစ္ မဂၢဇင္းတြင္ မ်က္ႏွာဖံုး အထူး ေဆာင္းပါးအျဖစ္ တရုတ္ျပည္အတြက္ ‘တစ္ႏွစ္တာ ဩဇာအရွိဆံုး ႏိုင္ငံရပ္ျခား ပုဂၢိဳလ္’ အေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားသည္။ ထိုပုဂၢဳိလ္ အမည္က
ဘားရခ္ အိုဘားမား မဟုတ္။ ဘီလ္ဂိတ္နဲ႔ ၀ါရင္း ဘတ္ဖစ္တ္ တို႔နာမည္လည္း မဟုတ္။
အာရွေက်ာင္းသားမ်ားၾကား ေရာ႔ခ္စတား သဖြယ္ျဖစ္ေနတဲ႔ အေနာက္တိုင္း ပညာရွင္တစ္ေယာက္ အမည္ ျဖစ္သည္။ တရုတ္၊ ဂ်ပန္၊ ေတာင္ကိုရီးယား တို႔မွ လူေတြက သူ႔အသံၾကားရဖို႔ လက္မွတ္ကုိ လု၀ယ္ေန ၾကရသည္။ သူ႔ အမည္က မိုက္ကယ္လ္ ေဂ် ဆန္ဒယ္လ္ (Michael J. Sandel)။ ဟားဗတ္တကၠသိုလ္မွ ႏိုင္ငံေရး ဒႆန ပညာရွင္။
တရုတ္ နယူး၀ိစ္သတင္းက ဟားဗတ္တကၠသိုလ္ ေက်ာင္းသားမ်ားအတြက္ေတာ႔ အဆန္းမဟုတ္။ ဆန္ဒယ္လ္ ရဲ႕ Justice ဘာသာရပ္ ပို႔ခ်တဲ႔ အတန္းတိုင္းမွာ ေက်ာင္းသား ၁၅,၀၀၀ ေက်ာ္ တက္ေရာက္ၾကသည္။ ဟားဗတ္ တကၠသို္လ္နဲ႔ ကမၻာ႔တကၠသိုလ္မ်ားရဲ႕ သမိုင္းမွာ လူအမ်ားဆံုး တက္ေရာက္တဲ႔ သင္တန္း ျဖစ္ေနသည္။ ဆန္ဒယ္လ္ က အရစၥတိုတယ္လ္၊ အင္မာႏ်ဴရယ္လ္ ကန္႔၊ ဂြ်န္ စက်ဴးအတ္ ေမးလ္ တို႔ရဲ႕ ဒႆနမ်ားကိုု သရုတ္ေဖာ္ရွင္းျပဖို႔ လက္ေတြ႔ဘ၀ ဥပမာေတြကို အသံုးျပဳရင္း သူ႔အတန္းကို ဖမ္းစားထား သည္။
အသက္ ၅၈ ႏွစ္ရွိ ဆန္ဒယ္လ္က သူ႔အတန္းကို ေျခာက္ေပါက္ေတြ ေမးျပီး စတတ္သည္။ “က်ေနာ္တို႔ ဘိုးဘြား မိဘ မ်ဳိးဆက္ေတြရဲ႕ အမွားေတြကို မွန္ေအာင္လုပ္ဖို႔ က်ေနာ္တို႔မွာ က်င္႔၀တ္အရ တာ၀န္ရွိပါသလား” ဆိုတာမ်ဳိး။ ေက်ာင္းသားေတြက အျပိဳင္စဥ္းစား ေျဖၾကသည္။ စာသင္ခန္းမက်ယ္ၾကီးထဲမွာ တစ္ဦးကိုယ္တစ္ဦး ေပ်ာ္ေပ်ာ္ပါးပါး ခ်ဲ႕လင္႔လုပ္ၾကသည္။ ဒႆနပညာရွင္ၾကီးေတြရဲ႕ အိိုင္ဒီယာမ်ားကို လူငယ္ေတြ ဒီဘိတ္ လုပ္ၾကသည္။
ပညာသင္ယူေဆြးေႏြးရင္း စာသင္ခန္းက ၾကီးမားတဲ႔ ျပဇာတ္ရံုၾကီး ျဖစ္သြားသည္။ ဟားဗတ္ႏွင္႔ ေဘာ္စတြန္ PBS ရုပ္သံက ဆန္ဒယ္လ္ ရဲ႕ သင္ၾကားခ်က္ကို ရုပ္ရွင္ရိုက္ျပီး တီဗြီရုပ္သံစီးရီးအေနနဲ႔ ၂၀၀၉ ခုႏွစ္က အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုအႏွံ ထုတ္လႊင္႔ခဲ႔သည္။ ၄င္းစီးရီးကို ဒီေနရာတြင္ (www.JusitceHavad.org) ကလစ္ျပီး ၾကည့္ျဖစ္ေအာင္ ၾကည့္ေစလိုသည္။
ျပီးခဲ႔တဲ႔ႏွစ္မွာ ဂ်ပန္ NHK သတင္းဌာနကလည္း PBS စီးရီးကို ဂ်ပန္ဘာသာျပန္ျပီး ထုတ္လႊင္႔ခဲ႔သည္္။ အဲဒီေနာက္ ဂ်ပန္မွာ ဖေလာ္ေဆာ္ဖီ ခေရဇီ ျဖစ္လာၾကသည္။ တိုက်ဳိတကၠသိုလ္က ဆန္ဒယ္လ္ ရဲ႕ ပို႔ခ်ခ်က္အေပၚ အေျခခံျပီး သင္ခန္းစာ ေမာ္ဒယ္ေတြ ဖန္တီးသည္။
ေနာက္ တရုတ္မွာ သူ႔ရဲ႕ ပို႔ခ်ခ်က္ စီးရီးကို ၀ါသနာရွင္ေတြက ဘာသာျပန္ျပီး တရုတ္၀ဘ္ဆိုဒ္ေတြေပၚ တင္ထားသည္။ တရုတ္သန္းေပါင္းမ်ားစြာ ၾကည့္ၾကသည္။ မၾကာခင္ကထြက္တဲ႔ ဆန္ဒယ္လ္ ရဲ႕စာအုပ္ “Justice: What’s the Right Thing to Do?” မွာ အေရွ႕အာရွတြင္ပင္ ေကာ္ပီ တစ္သန္းေက်ာ္ ေရာင္းရသည္။ စာအုပ္က ေစ်းကြက္စနစ္နဲ႔ တရားမွ်တမွႈဆိုင္ရာ က်င္႔၀တ္ ဒႆနအေၾကာင္း လူ႔အဖြဲ႔အစည္း ေပါင္းစံုကို မီးေမာင္းထိုးျပီး တင္ျပထားသည္။
၂၀၁၀ ခုႏွစ္ ဆန္ဒယ္လ္ရဲ႕ ဂ်ပန္ ခရီးနဲ႔ပတ္သက္ျပီး ဂ်ပန္တိုင္းမ္ သတင္းစာက အခုလို ေရးထားသည္။ “ေရာ႔ခ္စတား၊ တီဗြီ ဆယ္လစ္ဘရယ္တီ တို႔လို လူမ်ဳိးေတြနဲ႔ ႏွႈိင္းယွဥ္ေလာက္ေအာင္ ေအာင္ျမင္ေက်ာ္ၾကား တဲ႔ ဒႆနပညာရွင္ ဆိုတာ မရွိသေလာက္ပါပဲ။ မိုက္ကယ္လ္ ဆန္ဒယ္လ္ကေတာ႔ ဂ်ပန္မွာ အဲဒီလိုမ်ဳိးကို ေပၚျပဴလာ ျဖစ္ေနပါတယ္”
မၾကာခင္က သူ႔ရဲ႕ တိုက်ဳိေဟာေျပာပြဲမွာလည္း ညေနခင္း ပြဲမစခင္ကတည္းက လူေတြ ရွည္လ်ားစြာ တန္းစီခဲ႔ရသည္။ အခမဲ႔ ေပးတဲ႔ လက္မွတ္ေတြ တစ္ေစာင္ ေဒၚလာ ၅၀၀ အထိ ျဖစ္သြားသည္။ ဆန္ဒယ္လ္က သူ႔ရဲ႕ Justice လက္ခ်ာအတြက္ “လက္မွတ္ကို အျမတ္ရဖို႔ေရာင္းတာဟာ တရားမွ်တသလား မမွ်တဘူးလား” ဆိုတဲ႔ ေမးခြန္းနဲ႔ စဖြင္႔ခဲ႔သည္။
အံဩဖြယ္အေကာင္းဆံုးက တရုတ္ပရိတ္သတ္ေတြရဲ႕ ၾကိဳဆိုမွႈျဖစ္သည္။ ဆင္၀ွာနဲ႔ ဖူဒန္ တကၠသုိလ္ေတြမွာ သူ႔စာအုပ္ လွည့္ေရာင္းရင္း လက္ခ်ာေတြေပးခဲ႔သည္။ ေက်ာင္းသားေတြ နာရီမ်ားစြာၾကိဳျပီး ထုိင္ခံု ေနရာ ဦးထားခဲ႔သည္။ ဆင္၀ွာတကၠသိုလ္ရဲ႕ ဒီႏွစ္ စာသင္ႏွစ္မွာ ဆန္ဒယ္လ္ ရဲ႕ ဘာသာရပ္ “Critical Thinking and Moral Reasoning” နဲ႔ စတင္ခဲ႔သည္။ စာသင္ခန္းထဲ သူအလည္လာမွႈက တရုတ္ အစိုးရ ရုပ္သံေတြရဲ႕ ညေနခင္းသတင္းေတြမွာ လႊမ္းသြားသည္။
အာရွမွာ ဆန္ဒယ္လ္ ေပၚျပဴလာျဖစ္တာက အခ်က္ သံုးခ်က္ေၾကာင္႔ ျဖစ္သည္။ ပထမအခ်က္က ဘယ္ေနရာ ဘယ္ေဒသက ေက်ာင္းသားျဖစ္ျဖစ္ ကမၻာ႔အေကာင္းဆံုး ပေရာဖက္ဆာမ်ားနဲ႔ ထိေတြ႔ခြင္႔ရႏိုင္တဲ႔ အြန္လိုင္း ပညာေရးေၾကာင္႔ ျဖစ္သည္။ ဒုတိယအခ်က္က အာရွရဲ႕ တီထြင္ဖန္တီးလိုမွႈကို အာသာငမ္းငမ္း ေတာင္႔တ လာျခင္း ျဖစ္သည္။ ဆန္းသစ္တီထြင္လိုတဲ႔ အာရွေက်ာင္းသားေတြက ေဆြးေႏြးမွႈစတိုင္ အေျချပဳ သင္ၾကားမွႈကို လိုလားလာၾကသည္။ ေနာက္ဆံုးအခ်က္က ေဘာဂေဗဒ၊ ဘစ္ဇနက္၊ အင္ဂ်င္နီယာ တို႔လို ေျခာက္ေသြ႔ေသြ႔ ဘာသာရပ္ေတြထက္၊ ဒီဘိတ္လုပ္ရတဲ႔၊ က်င္႔၀တ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ဆင္ျခင္ေဆြးေႏြးရတဲ႔ ဘာသာရပ္ေတြကို ဆာေလာင္မြတ္သိပ္ေနတဲ႔ လူငယ္ေတြ တိုးမ်ားလာျခင္း ျဖစ္သည္။
ဆင္၀ွာနဲ႔ ဖူဒန္ တကၠသိုလ္ေတြမွာ ဆန္ဒယ္လ္က တရားမွ်တမွႈ (Justice) နဲ႔ ေစ်းကြက္ အေၾကာင္း ေက႔စ္ေတြ အမ်ားၾကီးနဲ႔ ေက်ာင္းသားေတြကို ခ်ဲလင္႔လုပ္သည္။ “ႏွင္းမုန္တိုင္းက်ျပီးေနာက္ ႏွင္းေကာ္တဲ႔ ေဂၚျပားေစ်းကို ျမွင္႔လိုက္တာဟာ တရားမွ်တပါရဲ႕လား”၊ “တကၠသိုလ္၀င္ခြင္႔ကို အျမင္႔ဆံုးအမွတ္နဲ႔ ေလလံဆြဲႏိုင္သူသာ တက္ခြင္႔ရတာ မွ်တရဲ႕လား” ဆိုတဲ႔ ေမးခြန္းမ်ဳိးေတြနဲ႔။
ဆန္ဒယ္လ္ က “လြတ္လပ္တဲ႔ ေစ်းကြက္ အယူအဆဟာ အံဖြယ္ေကာင္းေအာင္ ေအာင္ျမင္လာေပမဲ႔၊ ေက်ာင္းသားအခ်ဳိ႕က ေစ်းကြက္ကို အထိ္န္းအခ်ဳပ္မရွိ လႊတ္ထားတာဟာ လူတန္းစားမညီမွ်မွႈေတြနဲ႔ လူမွႈ မညီညြတ္မွႈေတြ ျဖစ္လာေစတယ္လို႔ ျငင္းခ်က္ထုတ္ၾကတယ္” ဟု သူ႔အေတြ႕အၾကံဳကို ျပန္ေျပာသည္။
ဆင္၀ွာတကၠသိုလ္ရဲ႕ စီးပြားေရးနဲ႔ စီမံခန႔္ခြဲမွႈ ေက်ာင္းအုပ္ၾကီး ခ်င္္ အင္က်ီ က “ဆန္ဒယ္လ္ရဲ႕ Justice သင္ၾကားမွႈနည္းလမ္းက စီးပြားေရးတိုးတက္မွႈေၾကာင္႔ ရုပ္၀ါဒေနာက္ကိုသာလိုက္ေနတဲ႔ တရုတ္အေတြးအေခၚ ကို ျပန္ဆန္းစစ္မွႈေတြ ျဖစ္လာေစတယ္။ ဆင္၀ွာမွာ လက္ခ်ာေပးဖို႔ ဆန္ဒယ္လ္ကို ဖိတ္ၾကားမွႈဟာ က်ေနာ္တို႔ လက္ရွိ ပညာေရး ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲဖို႔တင္ မဟုတ္ဘူး။ စာသင္ခန္း တစ္ခုအတြက္ စမ္းသပ္ရံုတင္ မဟုတ္ဘူး။ ေခတ္သစ္တစ္ခု စတင္ဖုိ႔ျဖစ္တယ္” ဟု ေျပာသည္။ ဆန္ဒယ္လ္က ေဘာစတြန္မွာေရာ ေပက်င္းမွာပါ နက္ရွႈိင္းတဲ႔ ဒႆနပညာရပ္ေတြကို ေက်ာင္းသားေတြနဲ႔ ရင္းႏွီးေအာင္ လုပ္ေပးေနသည္။
“ေနရာတိုင္းမွာ ေက်ာင္းသားေတြဟာ က်ေနာ္တို႔ ေန႔စဥ္ ရင္ဆိုင္ေနရတဲ႔ က်င္႔၀တ္ဆိုင္ရာ ေမးခြန္း ၾကီးၾကီးေတြကို ေဆြးေႏြးဖို႔ ဆာေလာင္ေနၾကတယ္။ စီးပြားေရးဆိုင္ရာ ျပႆနာေတြအေပၚ တရားမွ်တမွႈ ဆိုင္ရာ ေမးခြန္းေတြ ထုတ္စရာ ရွိလာတယ္။ ဂ်ီဒီပီေတြနဲ႔ ေစ်းကြက္ တန္ဖိုးေတြက သူ႔ဘာသာသူေတာ႔ ေပ်ာ္ရႊင္မွႈနဲ႔ ေကာင္းမြန္တဲ႔ လူ႔အဖြဲ႔အစည္း ထုတ္လုပ္ မေပးႏိုင္ဘူးလို႔ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတိုင္းက ခံစားလာၾက တယ္” ဟု ဆန္ဒယ္လ္က ေျပာသည္။
“က်ေနာ္႔ အိပ္မက္ကေတာ႔ ဗြီဒီယို ခ်ိတ္ဆက္ထားတဲ႔ ဂလိုဘယ္ စာသင္ခန္းတစ္ခု ျဖစ္ထြန္းေရးပါ။ အဲဒီ စာသင္ခန္းမွာ ယဥ္ေက်းမွႈေပါင္းစံု၊ အမ်ဳိးသား နယ္နမိတ္ေပါင္းစံုက ေက်ာင္းသားေတြကို ခ်ိတ္ဆက္ ထားမယ္။ ခက္ခဲတဲ႔ က်င္႔၀တ္စံႏွႈန္းဆိုင္ရာ ေမးခြန္းေတြကို အတူတကြ ေတြးၾကေျဖၾကမယ္။ တစ္ဦးထံက တစ္ဦး ဘာေတြ သင္ယူႏိုင္မလဲဆိုတာ ၾကည့္ၾကမယ္” ဟု ႏိုင္ငံေရး ဒႆန ပါေမာကၡ ဆန္ဒယ္လ္က သူ႔ရည္ရြယ္ခ်က္ကို ေက်ာင္းသားမ်ားအား ခ်ျပထားသည္။ သူ႔ေအာင္ျမင္မွႈႈေၾကာင္႔ Justice သည္ ယခု ေက်ာင္းသားမ်ားက တဆင္႔ ဂလိုဘယ္ ဂ်ပ္စတစ္ ျဖစ္လာေနသည္။
၀င့္ထန္
http://www.justiceharvard.org/
http://athome.harvard.edu/programs/jmr/
ေမတၱာ ကရုဏာ ေစတနာျဖင့္
စလင္းဇင္ေယာ္
စုစည္းရွာေဖြတင္ျပသည္။
ဘားရခ္ အိုဘားမား မဟုတ္။ ဘီလ္ဂိတ္နဲ႔ ၀ါရင္း ဘတ္ဖစ္တ္ တို႔နာမည္လည္း မဟုတ္။
အာရွေက်ာင္းသားမ်ားၾကား ေရာ႔ခ္စတား သဖြယ္ျဖစ္ေနတဲ႔ အေနာက္တိုင္း ပညာရွင္တစ္ေယာက္ အမည္ ျဖစ္သည္။ တရုတ္၊ ဂ်ပန္၊ ေတာင္ကိုရီးယား တို႔မွ လူေတြက သူ႔အသံၾကားရဖို႔ လက္မွတ္ကုိ လု၀ယ္ေန ၾကရသည္။ သူ႔ အမည္က မိုက္ကယ္လ္ ေဂ် ဆန္ဒယ္လ္ (Michael J. Sandel)။ ဟားဗတ္တကၠသိုလ္မွ ႏိုင္ငံေရး ဒႆန ပညာရွင္။
တရုတ္ နယူး၀ိစ္သတင္းက ဟားဗတ္တကၠသိုလ္ ေက်ာင္းသားမ်ားအတြက္ေတာ႔ အဆန္းမဟုတ္။ ဆန္ဒယ္လ္ ရဲ႕ Justice ဘာသာရပ္ ပို႔ခ်တဲ႔ အတန္းတိုင္းမွာ ေက်ာင္းသား ၁၅,၀၀၀ ေက်ာ္ တက္ေရာက္ၾကသည္။ ဟားဗတ္ တကၠသို္လ္နဲ႔ ကမၻာ႔တကၠသိုလ္မ်ားရဲ႕ သမိုင္းမွာ လူအမ်ားဆံုး တက္ေရာက္တဲ႔ သင္တန္း ျဖစ္ေနသည္။ ဆန္ဒယ္လ္ က အရစၥတိုတယ္လ္၊ အင္မာႏ်ဴရယ္လ္ ကန္႔၊ ဂြ်န္ စက်ဴးအတ္ ေမးလ္ တို႔ရဲ႕ ဒႆနမ်ားကိုု သရုတ္ေဖာ္ရွင္းျပဖို႔ လက္ေတြ႔ဘ၀ ဥပမာေတြကို အသံုးျပဳရင္း သူ႔အတန္းကို ဖမ္းစားထား သည္။
အသက္ ၅၈ ႏွစ္ရွိ ဆန္ဒယ္လ္က သူ႔အတန္းကို ေျခာက္ေပါက္ေတြ ေမးျပီး စတတ္သည္။ “က်ေနာ္တို႔ ဘိုးဘြား မိဘ မ်ဳိးဆက္ေတြရဲ႕ အမွားေတြကို မွန္ေအာင္လုပ္ဖို႔ က်ေနာ္တို႔မွာ က်င္႔၀တ္အရ တာ၀န္ရွိပါသလား” ဆိုတာမ်ဳိး။ ေက်ာင္းသားေတြက အျပိဳင္စဥ္းစား ေျဖၾကသည္။ စာသင္ခန္းမက်ယ္ၾကီးထဲမွာ တစ္ဦးကိုယ္တစ္ဦး ေပ်ာ္ေပ်ာ္ပါးပါး ခ်ဲ႕လင္႔လုပ္ၾကသည္။ ဒႆနပညာရွင္ၾကီးေတြရဲ႕ အိိုင္ဒီယာမ်ားကို လူငယ္ေတြ ဒီဘိတ္ လုပ္ၾကသည္။
ပညာသင္ယူေဆြးေႏြးရင္း စာသင္ခန္းက ၾကီးမားတဲ႔ ျပဇာတ္ရံုၾကီး ျဖစ္သြားသည္။ ဟားဗတ္ႏွင္႔ ေဘာ္စတြန္ PBS ရုပ္သံက ဆန္ဒယ္လ္ ရဲ႕ သင္ၾကားခ်က္ကို ရုပ္ရွင္ရိုက္ျပီး တီဗြီရုပ္သံစီးရီးအေနနဲ႔ ၂၀၀၉ ခုႏွစ္က အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုအႏွံ ထုတ္လႊင္႔ခဲ႔သည္။ ၄င္းစီးရီးကို ဒီေနရာတြင္ (www.JusitceHavad.org) ကလစ္ျပီး ၾကည့္ျဖစ္ေအာင္ ၾကည့္ေစလိုသည္။
ျပီးခဲ႔တဲ႔ႏွစ္မွာ ဂ်ပန္ NHK သတင္းဌာနကလည္း PBS စီးရီးကို ဂ်ပန္ဘာသာျပန္ျပီး ထုတ္လႊင္႔ခဲ႔သည္္။ အဲဒီေနာက္ ဂ်ပန္မွာ ဖေလာ္ေဆာ္ဖီ ခေရဇီ ျဖစ္လာၾကသည္။ တိုက်ဳိတကၠသိုလ္က ဆန္ဒယ္လ္ ရဲ႕ ပို႔ခ်ခ်က္အေပၚ အေျခခံျပီး သင္ခန္းစာ ေမာ္ဒယ္ေတြ ဖန္တီးသည္။
ေနာက္ တရုတ္မွာ သူ႔ရဲ႕ ပို႔ခ်ခ်က္ စီးရီးကို ၀ါသနာရွင္ေတြက ဘာသာျပန္ျပီး တရုတ္၀ဘ္ဆိုဒ္ေတြေပၚ တင္ထားသည္။ တရုတ္သန္းေပါင္းမ်ားစြာ ၾကည့္ၾကသည္။ မၾကာခင္ကထြက္တဲ႔ ဆန္ဒယ္လ္ ရဲ႕စာအုပ္ “Justice: What’s the Right Thing to Do?” မွာ အေရွ႕အာရွတြင္ပင္ ေကာ္ပီ တစ္သန္းေက်ာ္ ေရာင္းရသည္။ စာအုပ္က ေစ်းကြက္စနစ္နဲ႔ တရားမွ်တမွႈဆိုင္ရာ က်င္႔၀တ္ ဒႆနအေၾကာင္း လူ႔အဖြဲ႔အစည္း ေပါင္းစံုကို မီးေမာင္းထိုးျပီး တင္ျပထားသည္။
၂၀၁၀ ခုႏွစ္ ဆန္ဒယ္လ္ရဲ႕ ဂ်ပန္ ခရီးနဲ႔ပတ္သက္ျပီး ဂ်ပန္တိုင္းမ္ သတင္းစာက အခုလို ေရးထားသည္။ “ေရာ႔ခ္စတား၊ တီဗြီ ဆယ္လစ္ဘရယ္တီ တို႔လို လူမ်ဳိးေတြနဲ႔ ႏွႈိင္းယွဥ္ေလာက္ေအာင္ ေအာင္ျမင္ေက်ာ္ၾကား တဲ႔ ဒႆနပညာရွင္ ဆိုတာ မရွိသေလာက္ပါပဲ။ မိုက္ကယ္လ္ ဆန္ဒယ္လ္ကေတာ႔ ဂ်ပန္မွာ အဲဒီလိုမ်ဳိးကို ေပၚျပဴလာ ျဖစ္ေနပါတယ္”
မၾကာခင္က သူ႔ရဲ႕ တိုက်ဳိေဟာေျပာပြဲမွာလည္း ညေနခင္း ပြဲမစခင္ကတည္းက လူေတြ ရွည္လ်ားစြာ တန္းစီခဲ႔ရသည္။ အခမဲ႔ ေပးတဲ႔ လက္မွတ္ေတြ တစ္ေစာင္ ေဒၚလာ ၅၀၀ အထိ ျဖစ္သြားသည္။ ဆန္ဒယ္လ္က သူ႔ရဲ႕ Justice လက္ခ်ာအတြက္ “လက္မွတ္ကို အျမတ္ရဖို႔ေရာင္းတာဟာ တရားမွ်တသလား မမွ်တဘူးလား” ဆိုတဲ႔ ေမးခြန္းနဲ႔ စဖြင္႔ခဲ႔သည္။
အံဩဖြယ္အေကာင္းဆံုးက တရုတ္ပရိတ္သတ္ေတြရဲ႕ ၾကိဳဆိုမွႈျဖစ္သည္။ ဆင္၀ွာနဲ႔ ဖူဒန္ တကၠသုိလ္ေတြမွာ သူ႔စာအုပ္ လွည့္ေရာင္းရင္း လက္ခ်ာေတြေပးခဲ႔သည္။ ေက်ာင္းသားေတြ နာရီမ်ားစြာၾကိဳျပီး ထုိင္ခံု ေနရာ ဦးထားခဲ႔သည္။ ဆင္၀ွာတကၠသိုလ္ရဲ႕ ဒီႏွစ္ စာသင္ႏွစ္မွာ ဆန္ဒယ္လ္ ရဲ႕ ဘာသာရပ္ “Critical Thinking and Moral Reasoning” နဲ႔ စတင္ခဲ႔သည္။ စာသင္ခန္းထဲ သူအလည္လာမွႈက တရုတ္ အစိုးရ ရုပ္သံေတြရဲ႕ ညေနခင္းသတင္းေတြမွာ လႊမ္းသြားသည္။
အာရွမွာ ဆန္ဒယ္လ္ ေပၚျပဴလာျဖစ္တာက အခ်က္ သံုးခ်က္ေၾကာင္႔ ျဖစ္သည္။ ပထမအခ်က္က ဘယ္ေနရာ ဘယ္ေဒသက ေက်ာင္းသားျဖစ္ျဖစ္ ကမၻာ႔အေကာင္းဆံုး ပေရာဖက္ဆာမ်ားနဲ႔ ထိေတြ႔ခြင္႔ရႏိုင္တဲ႔ အြန္လိုင္း ပညာေရးေၾကာင္႔ ျဖစ္သည္။ ဒုတိယအခ်က္က အာရွရဲ႕ တီထြင္ဖန္တီးလိုမွႈကို အာသာငမ္းငမ္း ေတာင္႔တ လာျခင္း ျဖစ္သည္။ ဆန္းသစ္တီထြင္လိုတဲ႔ အာရွေက်ာင္းသားေတြက ေဆြးေႏြးမွႈစတိုင္ အေျချပဳ သင္ၾကားမွႈကို လိုလားလာၾကသည္။ ေနာက္ဆံုးအခ်က္က ေဘာဂေဗဒ၊ ဘစ္ဇနက္၊ အင္ဂ်င္နီယာ တို႔လို ေျခာက္ေသြ႔ေသြ႔ ဘာသာရပ္ေတြထက္၊ ဒီဘိတ္လုပ္ရတဲ႔၊ က်င္႔၀တ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ဆင္ျခင္ေဆြးေႏြးရတဲ႔ ဘာသာရပ္ေတြကို ဆာေလာင္မြတ္သိပ္ေနတဲ႔ လူငယ္ေတြ တိုးမ်ားလာျခင္း ျဖစ္သည္။
ဆင္၀ွာနဲ႔ ဖူဒန္ တကၠသိုလ္ေတြမွာ ဆန္ဒယ္လ္က တရားမွ်တမွႈ (Justice) နဲ႔ ေစ်းကြက္ အေၾကာင္း ေက႔စ္ေတြ အမ်ားၾကီးနဲ႔ ေက်ာင္းသားေတြကို ခ်ဲလင္႔လုပ္သည္။ “ႏွင္းမုန္တိုင္းက်ျပီးေနာက္ ႏွင္းေကာ္တဲ႔ ေဂၚျပားေစ်းကို ျမွင္႔လိုက္တာဟာ တရားမွ်တပါရဲ႕လား”၊ “တကၠသိုလ္၀င္ခြင္႔ကို အျမင္႔ဆံုးအမွတ္နဲ႔ ေလလံဆြဲႏိုင္သူသာ တက္ခြင္႔ရတာ မွ်တရဲ႕လား” ဆိုတဲ႔ ေမးခြန္းမ်ဳိးေတြနဲ႔။
ဆန္ဒယ္လ္ က “လြတ္လပ္တဲ႔ ေစ်းကြက္ အယူအဆဟာ အံဖြယ္ေကာင္းေအာင္ ေအာင္ျမင္လာေပမဲ႔၊ ေက်ာင္းသားအခ်ဳိ႕က ေစ်းကြက္ကို အထိ္န္းအခ်ဳပ္မရွိ လႊတ္ထားတာဟာ လူတန္းစားမညီမွ်မွႈေတြနဲ႔ လူမွႈ မညီညြတ္မွႈေတြ ျဖစ္လာေစတယ္လို႔ ျငင္းခ်က္ထုတ္ၾကတယ္” ဟု သူ႔အေတြ႕အၾကံဳကို ျပန္ေျပာသည္။
ဆင္၀ွာတကၠသိုလ္ရဲ႕ စီးပြားေရးနဲ႔ စီမံခန႔္ခြဲမွႈ ေက်ာင္းအုပ္ၾကီး ခ်င္္ အင္က်ီ က “ဆန္ဒယ္လ္ရဲ႕ Justice သင္ၾကားမွႈနည္းလမ္းက စီးပြားေရးတိုးတက္မွႈေၾကာင္႔ ရုပ္၀ါဒေနာက္ကိုသာလိုက္ေနတဲ႔ တရုတ္အေတြးအေခၚ ကို ျပန္ဆန္းစစ္မွႈေတြ ျဖစ္လာေစတယ္။ ဆင္၀ွာမွာ လက္ခ်ာေပးဖို႔ ဆန္ဒယ္လ္ကို ဖိတ္ၾကားမွႈဟာ က်ေနာ္တို႔ လက္ရွိ ပညာေရး ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲဖို႔တင္ မဟုတ္ဘူး။ စာသင္ခန္း တစ္ခုအတြက္ စမ္းသပ္ရံုတင္ မဟုတ္ဘူး။ ေခတ္သစ္တစ္ခု စတင္ဖုိ႔ျဖစ္တယ္” ဟု ေျပာသည္။ ဆန္ဒယ္လ္က ေဘာစတြန္မွာေရာ ေပက်င္းမွာပါ နက္ရွႈိင္းတဲ႔ ဒႆနပညာရပ္ေတြကို ေက်ာင္းသားေတြနဲ႔ ရင္းႏွီးေအာင္ လုပ္ေပးေနသည္။
“ေနရာတိုင္းမွာ ေက်ာင္းသားေတြဟာ က်ေနာ္တို႔ ေန႔စဥ္ ရင္ဆိုင္ေနရတဲ႔ က်င္႔၀တ္ဆိုင္ရာ ေမးခြန္း ၾကီးၾကီးေတြကို ေဆြးေႏြးဖို႔ ဆာေလာင္ေနၾကတယ္။ စီးပြားေရးဆိုင္ရာ ျပႆနာေတြအေပၚ တရားမွ်တမွႈ ဆိုင္ရာ ေမးခြန္းေတြ ထုတ္စရာ ရွိလာတယ္။ ဂ်ီဒီပီေတြနဲ႔ ေစ်းကြက္ တန္ဖိုးေတြက သူ႔ဘာသာသူေတာ႔ ေပ်ာ္ရႊင္မွႈနဲ႔ ေကာင္းမြန္တဲ႔ လူ႔အဖြဲ႔အစည္း ထုတ္လုပ္ မေပးႏိုင္ဘူးလို႔ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတိုင္းက ခံစားလာၾက တယ္” ဟု ဆန္ဒယ္လ္က ေျပာသည္။
“က်ေနာ္႔ အိပ္မက္ကေတာ႔ ဗြီဒီယို ခ်ိတ္ဆက္ထားတဲ႔ ဂလိုဘယ္ စာသင္ခန္းတစ္ခု ျဖစ္ထြန္းေရးပါ။ အဲဒီ စာသင္ခန္းမွာ ယဥ္ေက်းမွႈေပါင္းစံု၊ အမ်ဳိးသား နယ္နမိတ္ေပါင္းစံုက ေက်ာင္းသားေတြကို ခ်ိတ္ဆက္ ထားမယ္။ ခက္ခဲတဲ႔ က်င္႔၀တ္စံႏွႈန္းဆိုင္ရာ ေမးခြန္းေတြကို အတူတကြ ေတြးၾကေျဖၾကမယ္။ တစ္ဦးထံက တစ္ဦး ဘာေတြ သင္ယူႏိုင္မလဲဆိုတာ ၾကည့္ၾကမယ္” ဟု ႏိုင္ငံေရး ဒႆန ပါေမာကၡ ဆန္ဒယ္လ္က သူ႔ရည္ရြယ္ခ်က္ကို ေက်ာင္းသားမ်ားအား ခ်ျပထားသည္။ သူ႔ေအာင္ျမင္မွႈႈေၾကာင္႔ Justice သည္ ယခု ေက်ာင္းသားမ်ားက တဆင္႔ ဂလိုဘယ္ ဂ်ပ္စတစ္ ျဖစ္လာေနသည္။
၀င့္ထန္
http://www.justiceharvard.org/
http://athome.harvard.edu/
ေမတၱာ ကရုဏာ ေစတနာျဖင့္
စလင္းဇင္ေယာ္
စုစည္းရွာေဖြတင္ျပသည္။
0 comments: